جایزۀ غنیمت اژدری و بنای یادبود
بابک ابراهیمی -استاد دانشگاه
غنیمت اژدری یکی از برجسته‌ترین نخبگان در میان ۱۷۶ مسافر عزیز پرواز سیاه ۷۵۲ بود. غنیمت اژدری عاشق طبیعت بود و با طبیعت انس و الفتی دگر داشت و چون با خویش صادق و با اراده بود، بالتبع و بالطبع برای حفظ طبیعت، فعال محیط زیست شده بود. او دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد گروه مهندسی مرتع و آبخیزداری در دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران بود و گویا در پی عدم پذیرفته شدن در دورۀ دکترای دانشگاه تهران در مرحلۀ مصاحبه و جایگزینی افراد دیگری به جای او، ناگزیر برای تحصیل در دورۀ دکترا راهی کانادا شد و بدین‌سان، سرنوشت تلخ و دردناکی برای او و آرزوها و امیدهای محیط زیست ایران رقم خورد. با از دست دادن غنیمت، نه تنها خانواده و بستگان و دوستان او در ایل قشقایی و شیراز و فارس، که جوامع محلی و سازمان‌های مردم نهاد (سمن‌ها) یا همان سازمان‌های غیردولتی NGOs، جامعۀ محیط زیست ایران و جهان نیز سوگوار شدند. با وجود این فاجعه اگر در حق او برای قبولی در مقطع دکترای دانشگاه تهران بی‌عدالتی روا شده، دور از حقیقت و عدالت نیست که خواهان رسیدگی مسؤولان وزارت علوم شویم و آن را امری همچنان مهم و لازم برای روشن شدن حقیقت بدانیم.
شناخت همکاران دانشگاهی و دولتی از بانوی محیط‌زیست ایران قدیمی‌ست. اما با اجازه روح باعظمت غنیمت اژدری و خوانندگان گرامی، خاطره‌ای نزدیک را ذکر می‌کنم: در شهریور ۱۳۹۷ در چارچوب «سند یادداشت تفاهم همکاری میان ایران و فنلاند»، دعوت‌کننده و میزبان رسمی یک استاد برجسته فنلاندی به نام آقای مایک یوروِلیوس Mike Jurvélius، در آن هنگام ۷۴ ساله، بیشتر به هزینه دولت فنلاند برای برگزاری کارگاه آموزشی مدیریت جامعه‌محور حریق Community- Based Fire Management CBFiM) Training Workshop) بودیم که سال‌ها به عنوان متخصص فائو در مبحث اطفای حریق در همه قاره‌های جهان به ویژه کشورهایی با جنگل‌های در معرض نابودی زودهنگام، خدمت کرده بود و شیوه‌های علمی او در مبارزه با آتش‌سوزی در کتابش به عنوان یک مرجع معتبر و مورد تأیید فائو در اکثر کشورهای جهان از جمله جنگل‌خیزترین کشورهای دنیا همانند کانادا و روسیه به کار می‌رود. دور اول برنامه طی روزهای متوالی مختص جنگل‌بانان سازمان دولتی متبوع بود و بخش دوم نیز مختص سازمان‌های غیردولتی و جوامع محلی؛ تا این دوره مدیریت حریق Fire Management به صورت Community- Based با هدف کمک به پیش‌گیری از حریق جنگل‌ها و اطفای آن در همان مراحل اولیه شروع به کمک جوامع محلی Local Communities برگزار گردد. در بخش دوم، خانم غنیمت اژدری حضوری فعال و علاقمندانه داشت و با طرح سؤالات و ایده‌هایش با روح و نشاط، طبیعت ایران را به زندگی دلگرم می‌ساخت. او با تسلط بالای علمی بدون نیاز به مترجم سخن می‌گفت. هوش و عشق به طبیعت و جهان از ظاهر زیبایش می‌بارید، گویی روح طبیعت را که به قول اسپینوزا؛ [تجلی عظمت] خداست، با جانی شیفته به نیک‌سیرتی دریافته چون عشاق حقیقی، شیدا و فریفته بود.
سرمایه اصلی هر کشوری همین عشق‌های حقیقی‌ست؛ استعدادهای که باید شکوفا شوند. یوروِلیوس خود شاگردانی در حد مقامات فنلاند داشت. برای مایکِ پیر و یاور عرصه‌های جنگلی که با وجود حضور مکرر در خاورمیانه برای اولین بار به ایران سفر کرده بود، دیدن این حجم از عشق و آزادگی در ایران در وجود غنیمت‌های شیفته طبیعت، به راستی غنیمت بود و ظرفیت و منابع انسانی این سرزمین کهن‌سال را غنی می‌دید.
از این رو باور داشت که با چنین عشق و شوری، با وجود کم‌آبی و شوری، طبیعت و جنگل‌های ایران می‌تواند خوشبخت شود. آن روزها و شب‌های پرخاطره‌ای که ساعت‌ها در مهمانسرای دولتی به گفتگوی دو نفره با استاد مایک یوروِلیوس از کشوری با بهترین نظام آموزشی دنیا و استفاده از علم و تجربیات ارزشمند او می‌نشستم، با امید به طلوع فردای جوانان، میانسالان و حتی پا به سن گذشتگان سرزمینی آبرومند، از نقاط مختلف فلات تشنه تاریخی در جلسات آموزشی در دامنه کوهستان زیبا و سرافراز البرز، هرگز فراموشم نمی‌گردد؛ ولی دریغا که از بخت بد، تنها پنج فصل بعد کمی آن طرف‌تر در دشتی تشنه آب و نوازش، وداع تلخی با غنیمت و غنیمت‌هایی کردیم که فرصت حضور کوتاهشان در این دنیا برکت ایران بود.
ایرانیان را به مهمان‌نوازی و خوش‌استقبالی می‌شناسند، گرچه در باب همین «خوش‌استقبال» یا «بداستقبال» بودن‌ها جای بحث فراوان است، اما در مورد غنیمت اژدری و هم‌پروازهایش، ایستاده بر آستانه فصلی سرد، در خلال رخدادی تلخ، سخت «بدبدرقه» بوده‌ایم. این تراژدی، به قول عباس میرزا؛ بار دائم خاطرمان شده است و جانمان را از غصه می‌برد.
و اما بعد،
درخواست مشخص این‌جانب به عنوان عضوی از خانواده طبیعت و محیط زیست و علم، از عالی‌جنابان رؤسای سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور و دانشگاه تهران، موافقت با پیشنهاد پایه‌گذاری «جایزه غنیمت» به یاد غنیمت اژدری و پاسداشت عشق و زحمات اوست. به نظرم، آقای دکتر عیسی کلانتری، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، اختیارات و بودجه لازم برای انجام چنین کاری را دارند، تنها کافی‌ست اراده لازم و باور کافی بر تأثیرگذاری چنین اقداماتی بر حفظ محیط زیست کشور را نیز داشته باشند. در همین راستا، نظر آقای عیسی کلانتری را به اصطلاح درست «جوانمردان آذربایجان» در شعر شهریار جلب می‌نمایم که آن جاویدیاد برای توصیف مردم اصیل این دیار پایدار به کار برده است.
و پیشنهاد دیگرم؛ برپایی بنای یادبود مسافران جاوید پرواز در محل سقوط هواپیماست. این پیشنهاد اخیر در کنار پیشنهاد تأسیس جوایزی ارائه می‌شود که وزارت علوم و دانشکده‌ها و دانشگاه‌های محل تحصیل مسافران ابدی می‌توانند در حوزه تخصص هر کدام، جایزه‌های معتبر مرتبط با رشته را تخصیص دهند.